تحقق مفهوم قرآنی و روایی حقوق در شهرسازی و طراحی مسکن

دین اسلام دینی فراگیر و جامع در تمام عرصه­ها محسوب می­شود که هدف آن سعادت بشر و هدایت او در مسیر کمال می­باشد. مکتب اسلام دینی است که مسائل مادی بشر را با معنویات پیوند زده و هیچگاه این دو مقوله را از همدیگر جدا ندانسته است. قرآن مهمترین منبع استنباط احکام به شمار می­رود و احکام موضوعات جدید با بهره­گیری از عمومات و اطلاقات آیات قابل استنباط است و احادیث مربوط، مصادیقی از آنها را ذکر کرده­اند و آنها را تخصیص نزده و مقید نساخته­اند. در مقاله حاضر با رجوع به قرآن و روایات، تجلّی اصل «لاضرر و لاضرار» به عنوان مهم­ترین اصل حقوق، در معماری مسکونی و شهری، بررسی شده است. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش روش تحلیل محتوای کیفی است و تحلیل­های مربوط به بناها با روش استدلال منطقی صورت گرفته است. در جمع­آوری اطلاعات از اسناد و متون تاریخی، منابع کتابخانه­ای و اینترنتی استفاده شده است. در این مقاله به منظور بررسی اصول حقوقی همچون لاضرر و لاضرار در معماری و شهرسازی ایرانی- اسلامی، نمونه­هایی از خانه­ها و بافت­های سنّتی به روش نمونه­گیری هدف­مند انتخاب شده­اند. نتایج حاصل بیان کنندۀ این موضوع است که این اصل به عنوان مهم­ترین اصل مرتبط با حقوق، در تمامی ابعاد معماری خانه­های ایرانی- اسلامی تأثیر گذاشته است. این تأثیرات برگرفته از مفهوم حقوق اسلامی است که شامل رعایت حقوق همسایگی، حقوق زن، حقوق والدین و فرزندان، حقوق مهمان و حق ساخت و ساز در معماری بناها در نظر گرفته شده است. اصول دیگری چون مسأله حریم خصوصی و عمومی و محرمیّت احترام به دیگر افراد نظیر همسایگان و عابران، رعایت حق شفعه، احترام به حقوق همسایگان در استفاده از منابع عمومی نظیر آب، نور آفتاب و ...، رعایت پاکیزگی و عدم آسیب رساندن به همسایگان و دیگر افراد از نظر بصری، صوتی و... همگی جزو اصولی هستند که در فقه اسلامی رعایت آن ضروری است و تمام این مسائل در شهر و خانه­های ایرانی- اسلامی رعایت شده است.